Patron

Prof. dr hab. Tomasz Mikocki (1954- 2007)

Tomasz Mikocki był światowej klasy historykiem sztuki, a przede wszystkim wybitnym archeologiem klasycznym, którego zasługi dla polskiej nauki trudno przecenić. W pamięci współpracowników i uczniów zapisał się jako człowiek pełen szlachetnej pasji, która zawsze przekładała się na wymierne dokonania badawcze, edukacyjne i organizacyjne.

Przyszedł na świat 25 lutego 1954 roku w Kozienicach. Wychowywał się w domu pełnym książek, pod okiem dwóch najbliższych kobiet – Antoniny Czarneckiej, babki, i Magdaleny Mikockiej, matki. To one zaszczepiły w nim miłość do literatury i historii, przez lata wspierając go w rozwijaniu zainteresowań naukowych, zwłaszcza historią starożytną. Nic dziwnego, że już w podaniu o przyjęcie do szkoły średniej pisał, że planuje zostać archeologiem. I konsekwentnie dążył do tego celu przez lata młodości.

W 1973 roku ukończył kozienickie liceum ogólnokształcące im. St. Czarnieckiego i dzięki nieprzeciętnym wynikom w nauce mógł podjąć studia na dowolnym kierunku studiów bez żadnych egzaminów wstępnych. Wybrał ukochaną archeologię klasyczną na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Rok później, pragnąc zdobyć wszechstronne wykształcenie humanistyczne, Tomasz Mikocki podjął równolegle studia na historii sztuki tego uniwersytetu (ukończył je w 1980 r. pracą magisterską napisaną pod kierunkiem prof. Piotra Skubiszewskiego).

Od początku swej kariery naukowej był ściśle związany z Instytutem Archeologii UW. W 1978 roku obronił tu pracę magisterską, w 1981 roku − pracę doktorską, a w 1987 roku uzyskał stopień doktora habilitowanego. Rozprawy, kończące poszczególne etapy naukowe, doczekały się publikacji: praca magisterska pt. La perspective dans l'art. Romain (Warszawa 1990); praca doktorska, wydana w dwóch tomach, pt. A la recherche de l'art antique. Les voyageurs polonais en Italie dans les annèes 1750-1830 (Wrocław 1988) oraz Najstarsze kolekcje starożytności w Polsce (lata 1750-1830) (Wrocław 1990). Rozprawa habilitacyjna Sub specie deae. Rzymskie cesarzowe i księżniczki jako boginie. Studium ikonologiczne (Sub specie deae. Les impératrices romaines assimilées à des déesses. Etude iconologique) wydana została w dwóch wersjach − polskiej (Warszawa 1988) i francuskiej (Roma 1995).

Był wychowankiem prof. Anny Sadurskiej, uczennicy słynnego prof. Kazimierza Michałowskiego, twórcy polskiej szkoły archeologii śródziemnomorskiej, łączącej badania wykopaliskowe z pracami konserwatorskimi. Nic zatem zaskakującego, że zarówno tematyka jego rozprawy doktorskiej, jak i habilitacyjnej związana była z fascynacjami, które zaszczepiła mu właśnie prof. Sadurska, a dotyczyły one głównie rzeźby rzymskiej i kolekcjonerstwa dzieł sztuki antycznej na terenie Polski. Te właśnie rozprawy naukowe ostatecznie określiły jego zawodowe zainteresowania rzeźbą klasyczną oraz zagadnieniami związanymi z recepcją antyku i wpisały jego dokonania na trwałe w tradycję polskiej szkoły archeologii klasycznej.

W 1991 roku Tomasz Mikocki został profesorem uniwersyteckim, a siedem lat później, w 1998 roku, profesorem tytularnym. Wyrazem uznania dla jego dokonań naukowych, dydaktycznych i zdolności organizacyjnych był wybór na stanowisko dyrektora Instytutu Archeologii UW, którą to funkcję pełnił bardzo długo, przez cztery kadencje (1991-2002). W trudnych latach transformacji udało mu się przekształcić tę placówkę w nowoczesną instytucję naukową, kształcącą studentów w kilkunastu specjalnościach według atrakcyjnych programów studiów. Od 1992 roku aż do śmierci pozostawał kierownikiem Zakładu Archeologii Klasycznej, a od 2001 roku aż do śmierci, pełnił funkcję szefa Polskiej Misji Archeologicznej w Ptolemais w Libii. Patronował także działalności wydawniczej Instytutu Archeologii; był dbałym o poziom merytoryczny i edytorski redaktorem czasopisma „Światowit" oraz serii jego suplementów monograficznych. Redagował ponadto polską wersję międzynarodowej serii Corpus Signorum Imperii Romani. Dzięki staraniom Profesora Instytut Archeologii zyskał siedzibę na terenie kampusu Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 2002 – 2003 był dyrektorem Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków. Mimo tak wielu obowiązków prowadził aktywną działalność dydaktyczną – wykłady, ćwiczenia, seminaria. Wypromował wielu uczniów, zarówno magistrów, jak i doktorów.

Jego wiedza, doświadczenia i erudycja sprawiały, że był naukowcem chętnie zapraszanym na międzynarodowe konferencje i sympozja, organizowane m.in. w Niemczech, Francji, Włoszech, Grecji, USA i Czechach.

Uczestniczył aktywnie także w badaniach archeologicznych w kraju i za granicą m.in.: w Langres (Francja), Nea Paphos (Cypr), Novae (Bułgaria), Gamsen (Szwajcaria), Saint Emilion (Francja), Avenches (Szwajcaria), Ceprano (Włochy). W latach 1991-1994 brał udział w pracach archeologicznych na terenie willi gallo - rzymskiej, na stanowisku Orbe w Szwajcarii, a następnie przez dwa lata kierował wykopaliskami w kasztelu rzymskim na stanowisku Haus Bürgel w Niemczech (we współpracy z prof. T. Fisherem z Uniwersytetu w Kolonii). Na uwagę zasługują także rozpoczęte w 2002 roku badania rezydencji rodziny von Rose w Dylewie, która uległa zniszczeniu w czasie II wojny światowej. Dzięki studiom i poszukiwaniom Profesora odnalezione zostały tu należące do kolekcji tej rodziny prace wybitnego włoskiego rzeźbiarza Adolfo Wilda, pochodzące z wczesnego okresu jego twórczości; dzieła nieznane lub uznane za zaginione.

W ostatnich latach życia uwaga i zainteresowania Profesora skupiły się na egzotycznej Libii. Dzięki jego ogromnym umiejętnościom organizatorskim a także dzięki wierze w powodzenie przedsięwzięcia i determinacji, w 2001 roku zainicjowane zostały prace wykopaliskowe w antycznym mieście Ptolemais, rozciągającym się na przestrzeni 250 ha u wybrzeży Morza Śródziemnego (Cyrenajka). Każda z kilkudziesięciu przeprowadzonych tam kampanii wykopaliskowych przynosiła sensacyjne znaleziska. Polska Misja Archeologiczna w Ptolemais zyskała prestiż dorównujący misjom włoskim, francuskiej i angielskiej, obecnych tu od wielu lat. Ideą Profesora Mikockiego było stworzenie na bazie Misji, Polskiego Instytutu Archeologicznego w Libii. Był jej oddany do końca swoich dni, do ostatniej chwili organizując podwaliny pod Instytut Archeologii w Libii. Jego dzieło w Ptolemais kontynuują współpracownicy, uczniowie oraz przyjaciele.

Za całokształt dokonań publicystycznych poświęconych tradycji antyku, uhonorowany został w 1988 roku nagrodą Berlińsko-Brandenburskiej Akademii Nauk (Preis der Berlin-Brandenburgishen Akademie der Wissenschften gestiftet von der Peregrimus-Stiftung). Był też laureatem innych nagród, w tym kilkakrotnie rektora Uniwersytetu Warszawskiego.

 

Profesor był autorem oraz współautorem około dwustu publikacji zarówno naukowych, jak i popularnonaukowych, a także kilkudziesięciu haseł encyklopedycznych z zakresu archeologii i historii sztuki w Wielkiej Encyklopedii PWN. Najważniejsze publikacje (oprócz wspomnianych wcześniej rozprawy doktorskiej i habilitacyjnej) to:

 

1. Odlewy gipsowe rzeźb starożytnych w Starej Pomarańczarni w Warszawskich Łazienkach, Wrocław 1989 (współautor);
2. Najstarsze kolekcje starożytności w Polsce (lata 1750 – 1830), Wrocław 1990;
3. Les monuments funéraires: autels, urnes, stèles, divers dans les collections polonaises CSIR Pologne, t. II. 1, Warszawa 1990 (współautor);
4. Les sarcophages et les fragments de sarcophages dans les collections polonaises CSIR Pologne t. II.2, Warszawa 1992 (współautor);
5. Pour sa Majesté le Roi...Rysunki "z antyku" w zbiorach gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego. Katalog, Warszawa 1993 (współautor);
6. Collection de la princesse Radziwiłł. Les monuments antiques et antiquisants d'Arcadie et du Château de Nieborów, Wrocław 1995;
7. Zgodna, pobożna, płodna, skromna, piękna ... Propaganda cnót żeńskich w sztuce rzymskiej, Wrocław 1997;
8. Arcadiana. Arcadia in Poland. An 18th Century Antique Garden and its Famous Sculptures, Warszawa 1998;
9. Et in Arcadia ego. Muzeum Księżny Heleny Radziwiłłowej. Katalog wystawy w Świątyni Diany w Arkadii, maj – wrzesień 2001, Warszawa 2001 (współautor);
10. Polskie wykopaliska w Ptolemais w Libii, [Xenia Posnanensia], Poznań 2006;
11. Ptolemais. Archaeological tourist guide, Warsaw – Tripoli 2006;

 

Profesor nie zdążył ukończyć monografii poświęconej twórczości Adolfa Wildta; nie doczekał także publikacji swej książki o ogrodach europejskich, ze szczególnym uwzględnieniem ogrodów w Polsce.

Profesor dzielił życie prywatne między Warszawę i Kozienice, do których nie krył swego przywiązania. Nosił się z zamiarem, by osiąść na stałe w domu pod Kozienicami. Ciężka choroba i przedwczesna śmierć przekreśliła te plany, podobnie jak wiele zamierzeń naukowych.